Proje Hakkında
CMO Projesi Münster, Bonn ve İstanbul’da, her biri farklı görevler üstlenen kurumlarca yürütülüyor. Münster Üniversitesi Müzikoloji Enstitüsü’nde, şimdiye kadar yalnızca kısmen araştırılmış olan 19. yüzyıl Osmanlı sanat müziğine ilişkin el yazması kaynakların ayrıntılı edisyon ve transkripsiyonu yapılıyor. Bonn’daki Max Weber Vakfı ve İstanbul’daki Alman Şarkiyat Enstitüsü ise edisyonun çevrimiçi yayımını üstleniyor ve proje koordinasyonuna destek veriyorlar.
Eleştirel edisyonun ilk aşaması, Hampartsum (Tr.. Hamparsum) notası1 ile kayda geçirilmiş el yazmalarına ayrıldı. Son yıllarda 17. ve 18. yüzyıl Osmanlı yazılı kaynaklarının eleştirel basımları yapılmış ve 20. yüzyıl repertuvarı yeterince belgelenmiş olduğu halde, şimdiye kadar 19. yüzyıldan günümüze kalan geniş müzik yazmaları külliyatının eleştirel basımını gerçekleştirmek yönünde bir girişim olmadı. Dolayısıyla bu aşamada edisyonu yapılacak yazma eserler, Osmanlı İmparatorluğu müzik tarihinde büyük bir boşluğu dolduruyorlar. CMO, bu kaynakları uuluslararası bilim ve sanat dünyasına açarak araştırmacılara Osmanlı müziğinin geçmişten günümüze aktarım sürecini ayrıntılı olarak inceleme olanağı sunacak. Ayrıca CMO edisyonu hem tanınmış eserlerin yeni versiyonlarını hem de unutulmuş veya ihmal edilmiş repertuvarı icracılar için erişilebilir hale getirecek. Proje böylece repertuvardaki üslup çeşitliliğine ve tarihsel icraya yönelik bilinç ve ilgiye katkıda bulunarak, Osmanlı müziği çalışmaları alanına yeni bir soluk getirmeyi hedefliyor.
Bu süreçte her bir el yazmasının genel tarifinin yanı sıra, ait olduğu dönemin müzikal yapısının (makam ve usul) rekonstrüksiyonu da yapılacak. Daha sonra, el yazmalarında yer alan eserler varyantları ile karşılaştırılarak transnotasyon gerçekleştirilecek. Bu, Hampartsum notasında kullanılan işaretlerin eksiksiz biçimde “tercümesi” ve notasyonun, genişletilmiş ve herkesçe anlaşılabilecek bir nota yazısına aktarılması anlamına geliyor. CMO edisyonunda kullanılan transkripsiyon sistemi, Batı “porte” nota sisteminin mevcut ve proje ekibi tarafından elde edilen bilgiler ışığında Osmanlı müziğine adapte edilmesiyle, orijinal notasyonun içeriğini tam olarak aktarabilmek üzere geliştirildi. Böylece araştırmacılar ve müzisyenler söz konusu materyale ilk defa eksiksiz bir biçimde erişebilecek.
Toplam süresi on iki yıl olarak planlanan projenin ikinci aşamasında, Batı notası ile yazılmış Osmanlı eserlerinin transkripsiyonları, tarihsel olgular çerçevesinde ve eleştirel bir perspektiftle değerlendirilerek yapılacak. Söz konusu el yazmaları, doğaçlama olarak icra edildikleri için temelde rekonstrüksiyonu mümkün olmayan taksimleri de içermeleri nedeniyle de önem taşıyorlar. Bu el yazmaları ayrıca 20. yüzyıl dönümünde ortaya çıkan piyasaya dönük müzik yayıncılığı ve ses kaydı kültürünü de belgeliyor.
Enstrümantal eserlerin yanı sıra kaynaklarda güfteleri ile birlikte yer alan vokal eserlerin de bu bilimsel edisyon sürecinde dikkate alınmaları gerekiyor. Güfteler de Münster Üniversitesi Arap Dili ve İslam Bilimleri Enstitüsü ile işbirliği içinde ve müzik el yazmalarının edisyonuna paralel olarak, gerekli edebi ve dilbilimsel yöntemler yardımı ile incelenecek, rekonstrüksiyonları yapılacak, yorumlanacak ve gerekli durumlarda yazarları tespit edilecek. Böylece el yazmalarında kaydedilmiş olan ve sözlü aktarıma dayanan varyantlar, şiiri müzikal olarak icra edilen bir sanat olarak kültürel ve tarihsel bağlamı ile ilişkilendirme olanağı sunacak bir biçim Osmanlı edebiyatı araştırmalarının hizmetine sunulacak.
Proje sayesinde Osmanlı sanat müziğinin bilinen literatürü, 19. yüzyılda, öncelikle İstanbul’da yazıya geçirildiği haliyle, özgün kaynaklara mümkün olan en yakın biçimiyle, içeriği değiştirilmemiş, sansürlenmemiş ve eksiksiz olarak, hem gelecek araştırmalar hem de tarihsel icra için erişilebilir hale gelecek. Vokal eserlerin güfteleri de ilk defa, sadece metin içeren şiir antolojilerine göre değil, icra edildikleri biçimleriyle yayınlanmış olacak.
Klasik Osmanlı sanat müziğinin 19. yüzyıla ait temel el yazması kaynaklarına dayanarak, etnisiteler ve dinler üzeri bir repertuvar ve aktarım geleneği bağlamında bir eleştirel edisyon gerçekleştirmek, projenin yenilikçi ve özgün bir amacı. Araştırmayı milliyetçiliklerin ötesine taşıyan bu bakış, kültürel gerçekliklere uygun biçimde, Osmanlı İmparatorluğu’nun sadece Türk değil, aynı zamanda Arap, Ermeni, Yahudi ve Yunan toplumlarını da kapsayan müzik araştırmaları için anlamlı olan, ayrıca bölgenin Kahire, Şam, Halep gibi başka kent merkezlerinin müzik tarihine de katkıda bulunacak materyali, yeni araştırma yaklaşımları üretmeye elverişli bir kapsamda ele alma düşüncesine dayanıyor.
Max Weber Vakfı – Yurt Dışı Alman Beşeri Bilimler Enstitüleri (Max Weber Stiftung – Deutsche Geisteswissenschaftliche Institute im Ausland, Bonn), projenin tüm teknik altyapısının sorumluluğu ile elde edilecek sonuçların dijital ortamda kullanıcıya sunumunu üstleniyor.
Bu amaçla öncelikle nota yazılarının Yakındoğu sanat müziğinin bütün gerekliliklerine uygun bir biçimde ve bilgi kaybına yol açmayacak şekilde veri olarak girişi yapılacak. Veriler dijital ortamda farklı formatlarda kaydedilecek. Böylece tüm transkripsiyon bilgileri kullanıcılar tarafından hem grafik olarak okunabilecek, hem de semantik, yani bilgisayar ortamında işlenebilecek biçimde, açık ve platformdan bağımsız formatlarda mevcut olacak. Ayrıca nota yazılarına ilişki üst veriler (metadata), hali hazırda konuyla ilgili 20. yüzyıla ait Türkçe teorik ve pratik müzik yayınlarının üst verilerini büyük ölçüde içeren bir veri bankasına girilecek. Böylece transkripsiyonlara erişim hem sistematik olarak düzenlenmiş bir içindekiler listesi, hem de bir arama arayüzü ile mümkün olacak.
Verilerin perspectivia.net üzerinden yayınlanması ile eserler ayrıca RISM (Répertoire International des Sources Musicale / Müzik Kaynaklarının Uluslararası Kataloğu) ve Musiconn girişimi olan “Sanal Müzik Kütüphanesi” (Virtuelle Fachbibliothek Musik ) ile de bağlantılandırılacak. Bu kataloğun ve edisyonun yanı sıra, dijital ortama aktarılmış görsellerden telifsiz olanlar veya ait oldukları kütüphaneler tarafından kullanımlarına izin verilenler perspectivia.net’in kaynak portalında, “Creative Commons” lisansı altında yayınlanacak. Her bir yazmanın edisyonu ayrıca “talep üzerine basım” sistemi ile basılı olarak da edinilebilecek.
Max Weber Vakfı’na bağlı İstanbul Alman Şarkiyat Enstitüsü (Orient-Institut Istanbul), hem proje organizasyonunda hem de Türkiye’deki konuyla ilgili araştırmacılar, kütüphaneler ve arşivlerle yürütülen işbirliğinin koordinasyonunda ve ayrıca projenin parçası olan „CMO - Kaynak Katalogları“ na ilişkin, özellikle 19. yy. ve 20. yy. başlarından nota basımları ile proje kapsamında edisyonu yapılan el yazması eserleri kapsayan veri bankasının yapılandırılmasında ve içerik geliştirilmesinde merkezi görevler üstleniyor.
Edisyonun teknik yönetimini de perspectivia.net ile işbirliği içinde İstanbul Alman Şarkiyat Enstitüsü üstleniyor. Enstitü, eleştirel basımın çevrimiçi yayımında, çevrimiçi portalın ve yayım sunucusunun altyapısının oluşturulmasında, CMO dijital edisyonunun geliştirilmesi ve bakımında, çevrimiçi edisyonun ve edisyona paralel olarak geliştirilen kaynak kataloglarının açık erişim yoluyla kullanıcıya sunulmasında ve çevrimiçi edisyonların talep üzerine basım formatında hazırlanmasında görev alıyor.
1 Farklı çeviriyazı sistemleri ve sözcüklerin farklı yazım biçimleri hakkında bilgi için Yayınlar bölümünde “Terminoloji ve Çeviriyazı Üzerine Bir Not”a bakınız.